Her sabah kalabalık caddelerde trafikle boğuşurken etrafınızdaki hava hakkında hiç düşündünüz mü?

Arabalar sadece ulaşım aracı değil, aynı zamanda yaşadığımız şehirlerin havasını da şekillendiren başlıca faktörlerden biri. Bu araçlar, sağlığımızı ve çevremizi doğrudan etkileyen hava kirliliğinin temel kaynakları arasında yer alıyor. Peki arabalar şehir havasını ne kadar kirletiyor? Gelin birlikte detaylıca inceleyelim.

Araç Emisyonları ve Zararlı Maddeler

Benzinli ve dizel araçların motorları çalıştıkça çeşitli zararlı gazlar ve parçacıklar açığa çıkar. En sık görülen kirleticiler şunlardır:

• Azot oksitler (NOx)

• Karbon monoksit (CO)

• Uçucu organik bileşikler (VOC'ler)

• Partikül madde (özellikle PM2.5)

Azot oksitleri ve VOC’ler güneş ışığıyla birleşerek yer seviyesinde ozon oluşturur ki bu da smog (duman-sis) dediğimiz zararlı hava kütlelerinin ana bileşenidir.

PM2.5 gibi ince partiküller, akciğerlerimize kadar ulaşarak solunum ve kalp-damar rahatsızlıklarına yol açabilir. Renksiz ve kokusuz olan karbon monoksit ise vücuda oksijen taşınmasını engelleyerek ciddi sağlık riskleri yaratır.

Trafik Sıkışıklığı: Kirliliği Katlıyor

Şehirlerde sıkça karşılaştığımız trafik sıkışıklığı, hava kirliliğini daha da artırır. Araçların sürekli dur-kalk yapması, rölantide uzun süre beklemesi ve ani hızlanmaları, motorların verimsiz çalışmasına neden olur. Bu da kilometre başına düşen zararlı gaz miktarını artırır.

Araştırmalar, yoğun trafik bölgelerinde yaşayan insanların diğer bölgelere göre daha fazla kirleticiye maruz kaldığını gösteriyor. Bu durum, astım gibi solunum hastalıklarının görülme sıklığını da artırıyor.

Halk Sağlığına Etkisi

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, şehir havasındaki kirlilik her yıl milyonlarca insanın erken ölümüne yol açıyor. Özellikle çocuklar, yaşlılar ve kronik rahatsızlığı olan bireyler büyük risk altında. Araç kaynaklı hava kirliliği şu sağlık sorunlarını tetikleyebilir:

• Astım ve bronşit gibi solunum yolu hastalıkları

• Kalp-damar hastalıkları

• Beyin gelişiminde gerilik (çocuklarda)

• Akciğer kanseri ve kronik akciğer hastalıkları (uzun vadede)

Çevresel Sonuçlar

Araç emisyonlarının zararları sadece insanlarla sınırlı değil. Doğaya da büyük zararlar veriyor:

• Azot oksitleri ve kükürt dioksit, atmosferde su buharı ile birleşerek asit yağmurlarına neden olur. Bu da toprağı, bitkileri ve su kaynaklarını tahrip eder.

• Karbon dioksit (CO₂), iklim değişikliğinin başlıca nedenlerinden biridir.

• Şehirlerdeki asfalt ve beton yoğunluğu, araç emisyonlarıyla birleştiğinde “ısı adaları” oluşur. Bu da şehirlerin yaz aylarında daha da ısınmasına yol açar.

Daha Temiz Araç Teknolojileri

Otomobil üreticileri artık daha çevreci teknolojilere yöneliyor. Elektrikli araçlar (EV), egzozdan sıfır emisyon saldığı için şehir havasının kalitesini ciddi oranda artırıyor—tabii elektrik temiz kaynaklardan sağlanıyorsa.

Hibrit araçlar ise hem içten yanmalı motor hem de elektrik motoru kullanarak yakıt tüketimini ve emisyonu azaltıyor. Yeni nesil motor teknolojileri ve daha kaliteli yakıtlar da çevreye verilen zararı düşürmeye yardımcı oluyor.

Birçok şehir, bu teknolojilere geçişi hızlandırmak için vergi indirimleri ve teşvikler sunuyor.

Şehir Planlaması ve Akıllı Trafik Yönetimi

Şehir planlamacıları da hava kirliliğiyle mücadelede önemli bir rol oynuyor. Uygulanan bazı etkili yöntemler şunlar:

• Trafik yoğunluğu olan bölgelerde ekstra ücret alınması (örneğin, Londra’daki gibi)

• Düşük emisyon bölgeleri oluşturulması

• Toplu taşımanın yaygınlaştırılması ve kalitesinin artırılması

• Yürüyüş yolları, bisiklet yolları ve araç paylaşım sistemlerinin teşvik edilmesi

• Akıllı trafik sistemleriyle trafik akışının düzenlenmesi ve bekleme sürelerinin azaltılması

Uzman Görüşleri ve Araştırmalar

Imperial College London’dan Prof. Frank Kelly, şehirlerde trafik kaynaklı hava kirliliğinin azaltılmasının kalp ve solunum hastalıkları riskini önemli ölçüde düşürdüğünü vurguluyor.

Clean Air Fund Başkanı Dr. Jane Burston ise 2023 yılında yayımlanan bir raporda şöyle diyor:

“Dünya genelinde şehirlerde araçlardan kaynaklı hava kirliliği hâlâ ciddi sağlık sorunlarına yol açıyor. Ancak doğru politikalar ve teknoloji yatırımlarıyla olumlu gelişmeler elde edilmeye başlandı.”

Environmental Science & Technology dergisinde yayımlanan bir çalışmada da düşük emisyon bölgeleri ve elektrikli araç teşviklerinin NO₂ ve partikül madde seviyelerinde ölçülebilir düşüş sağladığı belirtildi.

Sonuç: Sen Ne Yapabilirsin?

Şehirde soluduğumuz hava, direksiyon başındaki ya da yaya olarak attığımız her adımla şekilleniyor. Bu nedenle;

• Yürümeyi ve bisiklet kullanmayı tercih edebilirsin.

• Toplu taşımaya yönelebilirsin.

• Araç paylaşım uygulamalarını değerlendirebilirsin.

• Mümkünse hibrit veya elektrikli araç kullanabilirsin.

Kısacası, daha temiz bir şehir havası için her bireyin katkısı önemli. Sen de bu değişimin bir parçası olabilir, hem kendin hem de çevrendekiler için daha sağlıklı bir gelecek inşa edebilirsin.